Zuivelfabriek Eemlandia ligt aan de Veenestraat, een historische noord-zuidverbinding in Bunschoten. Het gebouw lag oorspronkelijk buiten de dorpskern, om hinder van de fabriek te voorkomen. Tegenwoordig ligt het midden in een woonwijk. In het kader van herbestemmingsplannen heeft Lotte Zaaijer een bouwhistorische verkenning met waardestelling uitgevoerd.
Bouwgeschiedenis
Het gebouw bestaat uit een langgerekte laagbouw en hogere bouwdelen tegen de achterste kopgevel. De laagbouw is gebouwd in 1918 en na een brand deels herbouwd in 1928. In de structuur is de oorspronkelijke ruimtelijke indeling en het oorspronkelijke gebruik van de melkfabriek nog afleesbaar. In de zuivelfabriek werd oorspronkelijk melkpoeder en boter bereid. De melk kwam binnen in het ontvangstlokaal dat herkenbaar is aan de verhoogde dubbele deuren, de melkpoeder en boter werden afgevoerd ter plaatse van dubbele deuren op maaiveldniveau. De ruimten waar de melkpoeder en boter werden bereid zijn herkenbaar aan de functionele interieurafwerking (baksteen verdiepingsvloer, tegelvloeren en -wanden). Andere elementen die kenmerkend zijn voor deze zuivelfabriek zijn de schoorsteen naast het ketelhuis en natuurlijk de naam ‘Eemlandia’ op de meest representatieve gevels.
Tegen de achterste kopgevel zijn in 1928, 1938 en 1951 hogere bouwdelen gebouwd. De uitbreiding uit 1928 betrof een pakhuis, een uitbreiding van het buillokaal, waar zakken melkpoeder werd opgeslagen. De functie is herkenbaar aan de brede doorgang in de gevel en de bijbehorende katrol onder de nok. In 1938 werd de caseïnefabriek gebouwd. Eemlandia was de eerste, of een van de eerste fabrieken in Nederland, waar caseïne werd geproduceerd. Caseïne is een zuivelproduct dat uit ondermelk werd afgescheiden en gebruikt werd voor de textielindustrie. De caseïne werd door de “Snia-Viscosa” te Milaan verwerkt tot Lanital (melkwol).
Na de Tweede Wereldoorlog waren er grootse plannen om de melkpoederproductie verder uit te breiden. Daarom werd in 1951 aan de noordwestzijde een verstuivingstoren (tbv productie melkpoeder) met pakhuis gebouwd. Vanwege de lage opbrengsten van melk en boter werd in 1955 overgegaan op kaasproductie, maar deze afdeling heeft slechts acht jaar bestaan. In 1963 werd de productie van zuivelproducten in Eemlandia stilgelegd. Daarna hebben zich bedrijven in het gebouw gevestigd.
Opdrachtgever: ontwikkelaar
Product: Bouwhistorische verkenning
Status gebouw: Rijksmonument
Periode: april – mei 2019
